HET OEFENSCHIP KAATJE

Al bij de oprichting van de Kweekschool voor de Zeevaart in 1785 werd veel belang gehecht aan praktische oefening. Besloten werd om voor dit doel op de binnenplaats van het Kweekschoolgebouw een ‘oefenschip’ te bouwen. In 1831 werd dat oefenschip vervangen, en in 1935 opnieuw. Dat laatste oefenschip bleef tot de sluiting van de Kweekschool in 2000 de binnenplaats sieren en kreeg daarna een nieuwe bestemming bij de Enkhuizer Zeevaartschool.
Hieronder volgt een korte beschrijving van de lotgevallen van het oefenschip Kaatje sinds 1785.

Kaatje I (1785-1831)
Om de bouw van een oefenschip te verwezenlijken werd met succes een sponsoractie opgezet. De Admiraliteit van Amsterdam leverde drie masten met rondhouten, zeilen en staand plus lopend want. Bankier Henry Hope legde 3000 gulden op tafel om scheepstimmerman Arie Staats in staat te stellen om een 1:1 model van een fregat van 70 Amsterdamse voeten (1 voet = 28,3 cm) lang en 19 voet breed te bouwen. Viceadmiraal J.A. Zoutman, held van de Slag bij de Doggersbank, schonk de vlaggen en wimpels die een dergelijk schip destijds behoorde te voeren.
De bijnaam van het oefenschip was al heel snel Kaatje, net als de bijnaam van het gevelbeeld dat jarenlang de voorgevel van de Kweekschool sierde. Kaatje werd het beeldbepalende element van de school. De masten van het oefenschip op de binnenplaats staken ver boven de ommuring uit.

 

Kaatje II (1831-1935)
In 1830 bleek Kaatje in dermate slechte staat te zijn dat zij vervangen moest worden. De vervangingskosten van 6650 gulden vormden daarbij een probleem, maar niettemin kon in 1831 Kaatje II in gebruik worden genomen. Dit schip was eveneens een 1:1 houten waterlijnmodel dat sterk leek op haar voorganger. Het was alleen vijf voet langer en 1 voet en zes duim breder. Het nieuwe oefenschip werd gesierd door een fraai boegbeeld.

 

Kaatje III (1935-2002)
In 1934 werd besloten tot vervanging van de 103 jaar oude Kaatje II. De leiding van de Kweekschool koos voor een nieuwe, onderhoudsarme en duurzaam gebouwde romp, ontworpen naar de lijnen van de laatste generatie schoeners. Daarop kwam een tweemasttuigage die uit het fregattuig van de oude Kaatje werd samengesteld. De Vereeniging van Oud-Kweekelingen droeg 4000 gulden aan de vervangingskosten bij.
Het oefenen met Kaatje bleef tot in de jaren zestig een vast onderdeel van het leerprogramma van de Kweekschool. Vanaf midden jaren tachtig stond Kaatje echter werkloos en verwaarloosd op de binnenplaats van de Kweekschool.

 

 

 

Kaatje IV (2002-)
Toen de Kweekschool voor de Zeevaart in 2000 haar poorten sloot en het pand verkocht werd leek het einde van het oefenschip nabij, de sloopvergunning was reeds verstrekt. Al spoedig werd echter vanuit de Enkhuizer Zeevaartschool, die opleidingen verzorgt voor de grote en kleine zeilvaart, een reddingsplan gestart. Dankzij flinke sponsorbijdragen kon het oefenschip naar Enkhuizen worden overgebracht en aldaar worden gerestaureerd. Kaatje is daarbij in de oude staat als functioneel oefenschip teruggebracht. Romp, rondhouten en staand want werden geheel naar historisch voorbeeld hersteld dan wel vervangen, lopend want en zeilen werden van moderne materialen vervaardigd.

 

Verdere informatie over de reddingsactie en over het gebruik van Kaatje IV als opleidingsschip vindt u op de website van de Enkhuizer Zeevaartschool; u kunt zich daar ook opgeven als donateur van Kaatje. Een korte video van Kaatje IV onder zeil vindt u hier.

Zie ook het door de Enkhuizer Zeevaartschool in 2002 uitgegeven boekwerk Kaatje; de redding, de renovatie en het gebruik van een historisch oefenscheepje door P. Brantjes, M. de Jong, F. Loomeijer en H. Wever.

In 2006 werd Kaatje IV bestempeld tot Rijksmonument. De beschrijving van het oefenschip in het Monumentenregister vindt u hier.